Tytułem wstępu
Tekst ten
przygotowałem z m.in. z myślą o niegdyś ogłoszonym tu projekcie 15mm armii
Seleukidów. Nic z tego nie wyszło, prawdopodobnie również nie posiądę takiej
armii w 28mm. Postanowiłem jednak opublikować materiały jakie miały być
dodatkiem do zdjęć figurek. W kolejno pojawiających się postach opiszę krótko
przyczyny i przebieg żydowskiego powstania Machabeuszy (167-160 p.n.e.) przeciwko
Królestwu Seleukidów. Ten konflikt jest praktycznie w Polsce nieznany, dlatego może
być dla niektórych szczególnie ciekawy z powodu „świeżości tematu”. Główny
nacisk jednak położę na kwestie wojskowe tj. na zaprezentowanie armii obu stron
konfliktu, sposobu walki, liczb. Mam nadzieję, że ktoś kiedyś skorzysta z tego
tekstu przy budowie własnych sił do jakiegoś systemu bitewnego. Treść ubogacę
przypisami, dzięki którym będzie można jeszcze bardziej wzbogacić swoją wiedzę.
Na końcu zamieszczę również bibliografię. W razie jakiś wątpliwości, chęci
poszerzenia wiedzy, zapytań o sam tekst i możliwość jego powielania proszę
pisać na e-mail MarekKrassus@interia.pl bądź bezpośrednio pod moimi postami.
Geneza i przebieg konfliktu, cz. I
Królestwo Syrii powstało na gruzach państwa
Achemenidów w czasach wojen spadkobierców Aleksandra Wielkiego. Niezależnie od
swej potęgi i bogactwa w pierwszej połowie II wieku p.n.e. przeżywało kolejny
wielki kryzys. Wysiłek Antiocha III Wielkiego
włożony w próby zahamowania rozkładu królestwa, jego renowacji i umocnienia nie
przyniósł oczekiwanych rezultatów. Mimo swej wyprawy na Partię i Baktrię oraz
błyskotliwego sukcesu odniesionego bitwie pod Panion nad głównym rywalem w
regionie, królestwem Egiptu, władca
Syrii musiał się zmierzyć z kolejnym wrogiem.
 |
| Antioch III Wielki |
Nierozważnie rozpoczęto konflikt zbrojny z Republiką
Rzymską. Nieudana wyprawa do Hellady zakończyła się klęską pod Termopilami w
191 p.n.e. W roku następnym Antioch III poniósł kolejną, pod Magnezją, gdzie pomimo
zebrania wielkiej armii jego wieloetniczne wojsko uległo mniejszym siłom
rzymsko-pergamońskim. Po przegranej wojnie zawarto pokój w Apamei w 188 p.n.e.[1] Królestwo Syrii utraciło swe małoazjatyckie
tereny położone po zachodniej stronie gór Taurus, z ich zasobami ludzkimi. Syn
króla, Antioch, trafił do Rzymu jako zakładnik, drastycznie zredukowano flotę,
musiano również pozbyć się słoni bojowych oraz także wypłacić ogromną
kontrybucję, która zrujnowała finansowo monarchię. Ta ostatnia poniekąd przyczyniła
się również do śmierci Antiocha III, w trakcie zamieszek spowodowanych próbą
podreperowania królewskiego skarbca kosztem świątyni Bela w Elamie.[2]
 |
| Królestwo Syrii po pokoju w Apamei, 188 p.n.e. |
Również jego następca, Seleukos IV musiał
zmagać się ze spłatą należności wobec Rzymu. Wzorem ojca próbował w tym celu
złupić kolejne miejsce kultu, którym była świątynia jerozolimska. Został zabity
w dwunastym roku rządów, przez swego ministra skarbu Heliodorusa.[3]
Dzięki jego śmierci oraz poparciu
pergamońskiego władcy Eumenesa II na tronie zasiadł Antioch IV Epifanes, brat
Seleukosa. Prowadził politykę nieprowokowania kolejnego konfliktu z Rzymem.
Zamiast tego skupił się na odbudowie królestwa. W tym celu przeprowadzał reformy
administracyjne, wykorzystując wiedzę zdobytą podczas pobytu w Republice.[4]
Umacniał kraj wewnętrznie, wprowadzając politykę hellenizacji mieszkańców swego
zróżnicowanego etnicznie państwa. Królestwo Syrii od dawna było dręczone przez lokalne
tendencje separatystyczne, które dodatkowo osłabiały Seleukidów gdy ci
prowadzili wojny z zewnętrznym zagrożeniem w postaci agresywnego państwa Partów,
bądź królestwa Egiptu.
 |
| Antioch IV Epifanes |
Antioch IV odbudował i zreformował armię
królewską jak również spróbował zabezpieczyć południe swego państwa najeżdżając
ogarnięty konfliktem dynastycznym Egipt. Po dwóch latach, w 168 p.n.e, zajął
tereny delty podchodząc do Eleusis, pod Aleksandrią. Jego wyprawa zakończyła
się klęską, tam bowiem został powstrzymany przez ultimatum rzymskiego posła
Gajusa Popiliusza Lenasa. Nie chcąc ryzykować kolejnej wojny z Rzymem,
wzmocnionym sukcesem odniesionym nad Macedonią pod Pydną, Antioch IV wycofał
się do Syrii. Podczas swej powrotnej podróży wkroczył do Jerozolimy.[5]
Będąca częścią Celesyrii Judea znalazła się pod
panowaniem Seleukidów po ich zwycięstwie nad Lagidami w V wojnie syryjskiej, prowadzonej
w latach 202-199 p.n.e. Żydzi niezadowoleni z polityki podatkowej Ptolemeuszy,
uciskającej ich mały naród, chętnie wykorzystali sytuację i dołączyli do
Antiocha III.[6] Rozpoczęli
oblężenie ptolemejskiego garnizonu Jerozolimy, dzięki czemu zyskali sobie wdzięczność
króla. Okazał on ją poprzez uszanowanie żydowskiego prawa oraz pomoc w odbudowie
kraju. Udzielił również dużego wsparcia świątyni poprzez dary ofiarne,
pieniężne i ulgi podatkowe, które podtrzymał również król Seleukos IV.[7]
 |
| Seleukos IV Filopator |
Na panowanie tego władcy przypada zaognienie
konfliktów o ziemię i wpływy. Toczyły się one pomiędzy wielkimi żydowskimi
rodami: Tobiaidów, Szymonidów, Machabeuszy oraz Oniadów, z których to ostatnich
wywodził się arcykapłan Oniasz III, syn Szymona II. Przedsmakiem przyszłych
wydarzeń był spór Oniasza z Szymonem z plemienia Beniamina, przełożonym nad
świątynią, dotyczący sprawowania kontroli nad targowiskiem miejskim[8].
Nie potrafiąc wypracować konsensusu Szymon udał się po wsparcie do Appoloniosa
z Tarsu, pełniącego funkcję namiestnika Celesyrii, donosząc o skarbcu
świątynnym i prawdopodobnej defraudacji części datków królewskich przez Oniasza. W związku z kryzysem
finansowym królestwa Syrii na polecenie królewskie posłano do Jerozolimy ministra
skarbu Heliodora. Mimo swych wysiłków
został on tam jedynie upokorzony, przez co Oniasz musiał udać się do Antiochii
i stracił swój urząd na rzecz brata Jazona. W tym samym czasie tzn. w 175
p.n.e. królem został Antioch IV Epifanes, o którego poparcie zabiegał nowy
arcykapłan. Jazon oferował nowemu władcy srebro, oczekując w zamian możliwości urządzenia w Jerozolimie gimnazjonu
i efebojonu. Uzyskał zgodę, a na ich inauguracje przybył prawdopodobnie sam
król.[9]
 |
| Judea z okresu powstania Machabeuszy. |
Konflikt o wpływy był tylko jedną z przyczyną
niepokojów wewnętrznych w Judei. Doszły do niego również spory ideologiczno-religijne
związane z przenikającą do Jerozolimy kulturą hellenistyczną. Jej zwolennicy,
silni zwłaszcza w sąsiednim Egipcie, popierając króla zyskali zgodę na
częściową hellenizację. Kierowała nimi chęć zmniejszenia rygoru narzucanego
przez judaizm oraz aspiracje do stania się członkami wspólnoty kulturowej
świata zdominowanego przez Hellenów. Ważne dla nich były też kwestie
ekonomiczne. Dzięki statutowi polis można było prowadzić intratny handel z
innymi krainami o podobnym statusie, dzięki czemu gospodarka Judei nie opierałby się głownie na
wpływach z rolnictwa. Zmiany dotyczyły również tego sektora i kwestii
posiadania ziemi uprawnej. Obowiązujące żydowskie prawo uniemożliwiało elitom,
w postaci wielkich rodów, nieskrępowane niczym wchłanianie małych gospodarstw należących
do uboższych chłopów. [10]
Jazona niebawem zastąpił Menelaos, brat Szymona
z plemienia Beniamina, który zaoferował Antiochowi większą daninę od swego
poprzednika. Nie był jednak później w stanie wywiązać się z niej, nawet pomimo
wysiłków Sostratosa, dowódcy garnizonu jerozolimskiego złożonego z cypryjskich
najemników. Przez swe problemy w spłacie należności Menelaos i Jazon musieli
udać się do króla, a zastępcą arcykapłana na czas jego nieobecności został
Lizymach. Zbiegło to się z buntem w Tarsie i Mallos, którymi król musiał zająć
się osobiście.[11] W
wyniku intrygi związanej z pozyskiwaniem świątynnego złota na daninę dla
Antiocha, Menelaos zabił przebywającego w Antiochii Oniasza. W tym samym czasie
w Jerozolimie wybuchły zamieszki,
których ofiarą padł sam Lizymach.[12] Menelaosowi udało się uniknąć kary za
morderstwo tylko po to aby w 169 p.n.e. toczyć dalej spór z Jazonem, który próbował
nieudanie odzyskać swą dawną władzę siłą. W wyniku klęski zginął on później na
wygnaniu.[13]
Upokorzony
Antioch IV, wracając ze swej nieudanej kampanii wojennej, postanowił
interweniować bojąc się pogrążenia Judei w większym chaosie. Stłumił brutalnie niepokoje
wśród żydów oraz splądrował świątynie zabierając oprócz złota naczynia
sakralne.[14] Następnie
powrócił do Antiochii, pozostawiając w Jerozolimie dowódców oraz oddział
Mizyjczyków Apoloniusza. Kontynuowali
oni prześladowania ludności z miejskiej twierdzy, Akry,[15] zapewniając również wsparcie i ochronę
zwolennikom hellenizmu.
W tym okresie miało mieć miejsce wydarzenie
zwane ohydą spustoszenia. W świątyni jerozolimskiej ustawiono ołtarz, na którym
składano nieczyste ofiary Zeusowi Kseniosowi. Zarówno to wydarzenie jak i
brutalność działań hellenizacyjnych budzą wątpliwości.[16]
C.D.N...
[1] Appian, XI, 8, 37.
[2] Wolski, Dzieje i upadek Imperium Seleukidów,
Kraków 1999, s. 63-95.
[3] Appian,
XI, 45; Nawrot, Kryzys religijny w Judei za Antiocha IV
Epifanesa, Poznań 2012, s. 58.
[4] Tarn, Cywilizacja Hellenistyczna, Warszawa 1957, str., 56-57, 345;
Sekunda, Seleukid and Ptolemaic reformed
Army. Volume 1: The Seleucid Army under Antiochus IV
Epihanes, Stockeport
1994, s. 4; Świderkówna, Hellada królów,
Warszawa 2008, s. 401-402.
[5] 1 Mch. 16,21; Ant. XII,
242-245; Justynus, XXXIV, 2; Wolski, op. cit.,
s. 95-96.
[6] Ant. XII, 132-135; Tarn,
op. cit., str. 341; Ciecieląg, Żydzi w okresie drugiej świątyni,
Kraków 2011, str.159-160;
[7] Ant. XII, 138-14; o autentyczności traktatu, zob. Ciecieląg, op. cit., s. 188-189.
[8] 2 Mch. 3, 1-6.
[9] 2 Mch. 4, 21-23; Ant. XII, 237-241; Tchernikover,
Hellenistic Civilization and Jews, Philadelphia
1962, s.162; Ciecieląg, op. cit., s.
191-193.
[10] Tarn , op. cit., str. 342; Ciecieląg, op. cit., s. 194-195.
[11] 2 Mch. 4, 23-29.
[12] 2 Mch. 4, 39-43.
[13] 2 Mch. 5, 1-11.
[14] 1 Mch. 1, 20-24; 2 Mch.
5, 11-17, 21; Ant. XII, 249-250.
[15] 1 Mch. 1, 29-40; 2 Mch.
5, 25-26.
[16] 1 Mch. 1, 37-61; 2 Mch.
6, 2-5; Ant. XII, 253-255; Więcej
wyjaśnia Nawrot, op. cit., s.
227-269.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz