Powstanie Machabeuszy - Piechota Seleukidów cz. I.

Armia Seleukidzka, tak jak większość sił we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, reprezentowała wojskowość hellenistyczną. Przez charakter wojsk wchodzących w jej skład oraz ich zróżnicowanie etniczne dowodzenie nią wymagało sporego talenty organizacyjnego i zmysłu taktycznego. Armia hellenistyczna, stosująca taktykę połączonych broni, była niczym precyzyjna maszyneria, której pojedyncze elementy odgrywały ważną rolę na polu bitwy.[1]  Piechota ciężka, średnia, lekkozbrojna, różne typy kawalerii, słonie, a nawet rydwany wypełniały określone w niej zadania. Utalentowany generał, kierujący taką armią, potrafił odnosić spektakularne zwycięstwa nawet nad liczniejszym wrogiem.[2] Natomiast gdy wódz bądź któryś z jej elementów zawiódł dochodziło do katastrof, nawet jeżeli liczby i początkowy przebieg starcia sprzyjały hellenistycznym dowódcom.[3] Kawaleria i piechota mogły odnieść pełne zwycięstwo jedynie razem. Choć ta pierwsza zadawała śmiertelny cios nieprzyjacielskiej formacji to jednak piechota była opoką wokół której zbudowano armię hellenistyczną. Zwłaszcza ciężkozbrojna falanga macedońska, przyjmująca na siebie niczym tarcza ciosy wroga, a także lekkozbrojni harcownicy. Poprzedzający ciężką piechotę łucznicy, oszczepnicy i procarze zapewniali sarissophoroi ochronę przed ostrzałem.

Bitwa nad Issos

Mimo ważnej roli piechoty w armii seleukidzkiej mamy problemy z jej identyfikacją oraz określeniem liczebności formacji jakie walczyły podczas powstania Machabeuszy  Zarówno I  i II Księga Machabejska oraz Antiquitates Iudaicae Józefa nie zawsze nawet odnotowują jej obecność jako odrębny rodzaj wojsk, nie wspominając o konkretnych oddziałach. Choć możemy przyjąć, że stanowiła podstawę syryjskich wojsk to nie wymieniono piechoty z nazwy w kontekście armii Apoloniusza bądź Serona. Na pierwsze wzmianki natrafiamy dopiero w opisach wyprawy Gorgiasza i Nikanora oraz bitwy pod Emmaus. Miało w niej wziąć udział czterdzieści tysięcy piechurów, choć Księgi nie są zgodne co do ogólnej liczby wojowników.[4] Duży kontyngent, mający liczyć sześćdziesiąt tysięcy towarzyszył Lizjaszowi.[5] Podczas ekspedycji Judy do Gileadu ten starł się z pięcioma tysiącami pieszych Arabów, Tymoteusz miał mieć ich ogromną liczbę, natomiast trzy tysiące pod Marissą walczyło pod rozkazami Gorgiasza.[6] Piechota z pewnością wchodziła w skład sił królewskich wysłanych do Judei w 162 p.n.e. I i II Księga Machabejska oceniły jej wielkość na ponad sto tysięcy, gdy natomiast Józef w swej  Wojnie Żydowskiej podał bardziej rozsądną liczbę pięćdziesięciu tysięcy.[7] Ostatni raz, w interesującym nas okresie, wymieniono ją jako część armii Bakchidesa. Miał on dysponować pod Elasą dwudziestoma tysiącami żołnierzy piechoty.[8]

Badając kwestie militarne dotyczące powstania niestety nie możemy w pełni ufać tym liczbom. Autorzy żydowscy, aby dodać znaczenia walce Machabeuszy z Seleukidami manipulowali, ilością żołnierzy w zależności od celu jaki chcieli osiągnąć.[9] Najczęściej zawyżali liczby dzięki czemu  zwycięstwa Judy wyglądały na większe, jego porażki można było usprawiedliwić, natomiast samo powstanie zyskiwało na znaczeniu. Ilość walczących w szeregach armii królewskich oraz lokalnych przekracza z reguły potencjał rekrutacyjny całego królestwa Syrii w jego najlepszych latach. Również w bitwach pod Rafią i Magnezją, które poprzedzały o kilkanaście lat powstanie, Seleukidzi nie zdołali wystawić takiej liczby żołnierzy jaką miał mieć według Ksiąg Machabejskich Lizjasz pod Beth-Zacharia.[10] Po pokoju w Apamei Królestwo Seleukidów posiadało jedynie część ziem z okresu największej potęgi Antiocha III. Utracono kolonie w Azji Mniejszej oraz część tych położonych na wschodzie z powodu ekspansji Partów, połączonej z lokalnymi niepokojami w Armenii i Medii. Na zwalczaniu tych ostatnich skupiał się wysiłek militarny królestwa. W czasach powstania siły Seleukidów skurczyły się o blisko połowę. Ograniczyły się z osadników zamieszkujących głównie z Syrię i Mezopotamię, mogących wystawić dwadzieścia pięć tysięcy piechoty oraz trzy i pół tysiąca kawalerzystów[11]. Do tej liczby można zapewne doliczyć część lojalnych katojków z Medii. Resztę żołnierzy pozyskiwano od lokalnych ludów, a także rekrutowano ich spośród najemników.[12]

            Szukając odpowiedzi jako rodzaj pieszych formacji, używanych przez armię królestwa Syrii, brał udział w walkach z Machabeuszami najlepiej zacząć od uroczystości w Dafne opisanej przez Polibiusza. W tym centrum kultu boga Apollo, jakie znajdowało się nieopodal Antiochii, urządzono ceremonię religijną połączoną z paradą wojskową.[13] Nie znamy dokładnych powodów jej przeprowadzenia, choć możemy się ich domyślać na podstawie poprzedzających święto wydarzeń. W 166.p.n.e minął zaledwie rok od egipskiej wyprawy króla Antiocha IV do Egiptu, która zakończyła się porażką. Nie wynikała ona jednak ze zwycięstwa militarnego Lagidów. O zakończeniu kampanii zadecydowała rzymska interwencja dyplomatyczna. Była ona upokarzająca dla monarchy i pokazała wszystkim jego słabość wobec potęgi Republiki.[14] Ceremonię w Dafne, przeprowadzono niebawem po tej niepomyślnej wojnie, zapewne z potrzeb propagandowych. Celem Antiocha IV było przyćmienie egipskiej kompromitacji w oczach poddanych i sąsiadów, poprzez pokazanie potęgi i bogactwa królestwa Syrii. Zważywszy na przyszłą wyprawę królewską na wschód, mającej za zadanie opanować sytuację w Armenii i Medii, pod Antiochią dokonano prawdopodobnie koncentracji armii królewskiej.[15] Ceremonia w Dafne jest ważna, ponieważ miała miejsce już podczas trwania powstania w Judei, zaledwie na kilka lat przed bitwami pod Beth-Zecharią oraz Elasą.[16]

            Na paradzie wystąpiło m.in. czterdzieści sześć tysięcy piechurów. Pięć tysięcy żołnierzy uzbrojonych na sposób rzymski, pięć tysięcy Myzyjczyków, trzy tysiące Cylijczyków, tyle samo Traków, pięć tysięcy Galatów. Maszerowało w niej również  dwadzieścia tysięcy Macedończyków ze złotymi, brązowymi i srebrnymi tarczami. [17] Byli oni podstawą falangi królestwa Syrii. Jednakże novum  w kontekście wojskowości Seleukidów jest fakt, że część nazw  ekwipunku pojawiła po raz pierwszy w historii.

C.D.N

---

[1] Dąbrowa, Gaugamela 331 p.n.e., Warszawa 2010, s. 97-98.

[2] Zwycięstwo Aleksandra Wielkiego nad Granikiem, zob. Thompson, Bitwa nad Granikiem, Poznań 2011, str. 55-80;  pod Gaugamelą Dąbrowa, op. cit., s. 113-115.

[3]  Przyczyny porażki pod Rafią, zob. Grabowski, Ostatni Triumf Ptolemeuszy. Czwarta Wojna Syryjska, Kraków 2010, s. 261-263; pod Kynosekfalaj i Magnezją: Kęciek Kynoskefalaj 197 p.n.e., Warszawa 2009, s.240-244 oraz idem, Magnezja 190 p.n.e., Warszawa 2003.  Pod Pydną: Hammond, Starożytna Macedonia. Początki, instytucje, dzieje, Warszawa 1999, s. 341-344.

[4] 1 Mch. 3, 39; 2 Mch. 8,  9.

[5] 1 Mch. 4, 28; 2 Mch. 11, 4.

[6] 2 Mch. 12, 10. 20. 33.

[7] 1 Mch. 6, 30; 2 Mch. 13, 2;  BJ 1, 14.

[8] 1 Mch, 9, 4.

[9] Head, Armies of the Macedonian and Punic Wars 359 BC to 146 BC, Michigan 1982, s.28.

[10] Polibiusz V, 79; Liwiusz XXXVII; 40; Appian, XI, 32.

[11] Bar-Kochva, The Seleucid Army: Organization and Tactics in the Great Campaigns, Cambridge 1976, str. 43.

[12] O  liczbie żołnierzy służących w armii Seleukidów w okresie powstania więcej Idem, Judas Maccabeus. The Jewish struggle againts the Seleucid, Cambridge 1989, s. 29-47.

[13] Polibiusz XXX, 25; Tchernikover, Hellenistic Civilization and Jews, Philadelphia 1962, s. 469.

[14] 1 Mch.1, 16, 21; Ant. XII, 242-245; Justynus, XXXIV, 2,

[15] Bar Kochba,  op. cit., str. 31; Wolski, Dzieje i Upadek Imperium Seleucydów, Kraków 1999, s. 95-99.

[16] Por. tekst Polibiusza z 1 Mch. 3,27-28.

[17] Polibiusz XXX, 25.