Powstanie Machabeuszy - Piechota Seleukidów cz. III. Piechota "rzymska"

Licząca pięć tysięcy żołnierzy tzw. „rzymska” piechota jaka wzięła udział w paradzie w Dafne pojawiła się na polu bitwy pod Beth-Zacharia.[1] Początków tej formacji należy upatrywać w pobycie Antiocha IV Epifanesa w Rzymie w charakterze zakładnika, który pozwolił mu lepiej zapoznać się z rzymską armią. Potrzebę przeprowadzenia refom wojskowych motywowała zapewne klęską jaką odniosło  królestwo Syrii podczas wojny w latach 192-188 p.n.e, a zwłaszcza pod Magnezją, gdzie armia Seleukidów została rozbita przez mniejsze siły rzymsko-pergamońskie. Pokazała ona wyższość szyku manipularnego nad klasyczną armią hellenistyczną opierającą swą siłę na falandze macedońskiej, groźnej od czoła lecz z wrażliwymi na oskrzydlenie flankami.[2]

„Rzymscy piechurzy” ze względu na swe uzbrojenie wzorowane na rzymskim, hełmach z brązu, a w szczególności na wyposażenie w zbroję w postaci  metalowej kolczugi odróżniali się od typowego żołnierza falangi.[3] Próbuje się ustalić przeznaczenie „rzymskiej” piechoty oraz taktykę, jaką stosowała ona podczas walki, lecz źródła nie obfitują w informacje o tej formacji,  przez co jej pełny charakter jest nie do końca znany i pozostaje w sferze przypuszczeń. Jej miejsce na czele parady, liczba żołnierzy służących w tej formacji będąca połową pierwotnego stanu argyraspides jak również określenie przez Polibiusza służących w niej wojowników jako „ludzi w sile wieku” może wskazywać, że mogła być częścią zaprawionej w walce królewskiej gwardii.[4]

Liczebność oddziału „rzymskiej piechoty” w przybliżeniu odpowiada ówczesnemu rzymskiemu legionowi, co rodzi  przypuszczenie iż przyjęto nie tylko uzbrojenie i wyposażenie legionistów, ale również ich taktykę walki w szyku manipularnym oraz organizację. Być może jednak dostosowany do seleukidzkich potrzeb – uproszczono ją tworząc liczniejsze centurie kosztem płytszego szyku[5]. Powołanie tej formacji do życia mogło stanowić pierwszy krok ambitnego programu Antiocha IV mającego na celu pełne przezbrojenie falangi. Przekreśliło go jego przedwczesna śmierć.[6] Ze względu na skromność materiałów wartymi uwagi są działania o podobnym charakterze przeprowadzone w państwie tradycyjnych wrogów królestwa Syrii, Lagidów. W ich dominium pierwsze wzmianki odnośnie do reform można odnaleźć w papirusach z 163 p.n.e. Utworzono wówczas nowy typ jednostki taktycznej zwany semena, będący odpowiednikiem manipułu w armii rzymskiej. Dzieliła się ona dwie hekatontarchai (centurie), a te na mniejsze pentekontarchoi. Prawdopodobnie semena łączyły się na wyższym szczeblu w syntaxis. Każdy lagidzki manipuł miał w swej strukturze oprócz dowódców trębacza, chorążego niosącego sztandar, przypuszczalnie dwóch podoficerów i zamykającego szereg ouragosa[7] . Zamiarem Antiocha IV z pewnością była chęć zwiększenia mobilności i elastyczności swej ciężkiej piechoty celem jej późniejszego wykorzystania w planowanej kampanii przeciwko Partom na wschodniej flance imperium[8].

Odpowiedzi na temat stylu walki i sposobu użycia „rzymskiej” piechoty walczącej pod Beth-Zacharia można szukać w podobnych, używanych przez Seleukidów  już wcześniej formacjach zwanych thureophoroi (od dzierżonej przez żołnierzy wielkiej tarczy thureos) oraz thorakitai (opancerzeni).  Były to rodzaje piechoty średniozbrojnej, która w armii syryjskiej  pojawiły się podczas wojny Antiocha III z Arsakesem w 205 p.n.e, w momencie walk na przełęczach i górach Elbrusu. Thorakitai potrafili się wspinać w trudnym terenie na pozycje  zajmowane przez harcowników przeciwnika jednocześnie ciesząc się osłoną przed pociskami zapewnianą im przez swój pancerz . Natomiast lżejsi thureophoroi sformowali zwarty szereg i idąc wzdłuż parowu osłaniali własnych lekkozbrojnych.[9] Ci ostatni byli tańszą, odmianą thorakitai. Ich uzbrojenie składało się z hełmu, miecza machairy, pary oszczepów do miotania i długiej włócznia oraz taniej, lekkiej, nieskomplikowanej tarczy thureo o pochodzeniu italskim, bądź celtyckim.[10] Tarcza ta spotykana była wówczas na całym obszarze śródziemnomorskim. Była chętnie używana przez rozmaite ludy, które przyjmowały ją od swych sąsiadów jak to miało miejsce w przypadków poddanych króla Kapadocji. Ariarathes miał oddział podobnie uzbrojony jak Galaci.[11] Thureophoroi byli też podstawą armii Związku Achajskiego przed reformami przeprowadzonymi przez generała Filopojmena z Megalopolis, a po nich nadal pojawiali się jako część miejskiej milicji.[12] Poza tym wizerunki tak uzbrojonych żołnierzy wiązanych z „romanizacją” armii lagidzkiej są częstym widokiem na stelach nagrobnych znajdywanych terenach byłego królestwa Ptolemeuszy. To właśnie z nimi najczęściej identyfikuje się thorakitai, a ich powstanie możemy tłumaczyć chęcią wprowadzenia formacji mogącej lepiej sobie radzić z ciężką piechotą wroga.[13] Również w Seleucji nad Tygrysem można znaleźć przedstawienia podobnych  wojowników, datuje się je na okres partyjski.[14]

Jedna ze sydońskich stell

Oddziałów nazwanych wprost thureophoroi i thorakitai zabrakło w opisie parady w Dafne. Jednakże trzeba zauważyć, iż Polibiusz opisuje jedynie uzbrojenie nowej piechoty jako „rzymskie” nie stwierdzając jasno czy oznaczało to jednoczesne stosowanie taktyki legionistów.[15]  Pod Beth-Zacharia „rzymska piechota” została ustawiona w zwartym szyku falangi, po 1000 ludzi na oddział i wzmocniona pojedynczymi słoniami. Prawdopodobnie zajęli pozycję  na flankach sarissophoroi, a ich elastyczność pozwalała im zniwelować trudny teren.[16]

---

[1] Polibiusz XXX, 25-27; 1 Mch 6, 35.

[2] Polibiusz XVIII, 28-32, zob. również Warry, Armie Świata Antycznego, Warszawa 1995, s. 125-126.

[3] Bar-Kochva, op. cit., s. 315.

[4] Idem, The Seleucid Army, s. 60.

[5] Sekunda, The Seleucid and Ptolemaic Reformed Armies 168-145 BC. Volume 1, s. 10.

[6] Ibidem, s.16.

[7] Sekunda, The Seleucid and Ptolemaic Reformed Armies 168-145 BC. Volume 2: The Ptolemaic Army, Stockport 1995, s. 4-13.

[8] Bar-Kochva, Judas Maccabeus. Cambridge 1989, s. 418.

[9]Polibiusz X, 29-31; Bar-Kochva, The Seleucid Army, s. 144-145.

[10] Head, op. cit., s.114-115; Grabowski, op. ct., s. 104.

[11] Liwiusz 37.40; Kęciek, op. cit., s. 297.

[12] Plutarch, Philopoemen, 9; D. Head, op. cit.,  s. 9,  47.

[13] Sekunda, The Seleucid and Ptolemaic Reformed Armies 168-145 BC. Volume 2,  s.21-32 oraz Jędraszek, op. cit., s.68; Thion, Le Soldat Lagide de Ptoléméé Ier Soter à Cléopatra, Auzielle 2013, s.37-40, 43-45.

[14] Head, loc. cit.

[15] Bar-Kochva, op. cit., s. 315-316.

[16] 1 Mch. 6, 35; Bar-Kochva, The Seleucid Army, s. 84-185.